Υπάρχει σήμερα ένας μικροσκοπικός θύλακας Ελλήνων της Καλαβρίας, Ελληνόφωνων στην ορεινή περιοχή Aspromonte του Reggio Calabria που φαίνεται να έχουν επιβιώσει χιλιετίες… ίσως από τότε που οι Αρχαίοι Έλληνες άρχισαν να αποικίζουν τη Νότια Ιταλία τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ.
Από: Ιωάννης Καζακλής *, http://istoria.life
Τα ιταλικά όπως τα γνωρίζουμε σήμερα δεν μιλούνταν πάντα σε όλη την Ιταλία. Η ιταλική γλώσσα δεν έγινε η βασική γλώσσα μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της ιταλικής ενοποίησης ή του Risorgimento.
Μέχρι τότε, η ιταλική χερσόνησος αποτελούταν από ιταλο-ρομαντικές διαλέκτους και μικρότερες μειονοτικές γλώσσες που διαφοροποιούνταν ανά περιοχή και ιστορικές επιρροές.
Μόλις ολοκληρώθηκε η ενοποίηση, η διάλεκτος της Τοσκάνης τέθηκε σε ισχύ ως επίσημη γλώσσα του ιταλικού έθνους. Αυτό έγινε η αρχή του σύγχρονου τέλους της ελληνικής γλώσσας στην Καλαβρία , ή αυτό που είναι γνωστό σήμερα ως Greko.
Γιατί πρέπει να έχει σημασία;
Υπάρχει σήμερα ένας μικροσκοπικός θύλακας Ελληνόφωνων στην ορεινή περιοχή Ασπρομόντε του Ρέτζιο Καλαβρία που φαίνεται να έχει επιβιώσει χιλιετίες… ίσως από τότε που οι Αρχαίοι Έλληνες άρχισαν να αποικίζουν τη Νότια Ιταλία τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ.
Η γλώσσα τους λέγεται Greko. Επέζησαν από αυτοκρατορίες, εισβολές, εκκλησιαστικά σχίσματα, δικτάτορες, εθνικιστικά εμπνευσμένη αφομοίωση και πολλά άλλα. Το Greko είναι μια ποικιλία της ελληνικής γλώσσας που έχει διαχωριστεί από τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο εδώ και πολλούς αιώνες.
Κυκλοφορούν διάφορες εκτιμήσεις για τον πληθυσμό, αλλά αφού επισκέφθηκα την περιοχή τον Απρίλιο του 2017 και κάθισα με αρκετούς ηγέτες της κοινότητας, η σαφέστερη εκτίμηση των υπόλοιπων ομιλητών Greko φαίνεται να είναι μεταξύ 200-300 και ο αριθμός συνεχίζει να μειώνεται.
Για να διευκολυνθεί η προοπτική, τα ελληνικά ήταν η κυρίαρχη γλώσσα και το εθνικό στοιχείο σε ό, τι γνωρίζουμε σήμερα ως Καλαβρία, Βασιλικάτα, Απουλία και Ανατολική Σικελία μέχρι τον 14ο αιώνα.
Έκτοτε, η εξάπλωση των γλωσσών Italo-Romance, μαζί με τη γεωγραφική απομόνωση από άλλες ελληνόφωνες περιοχές στην Ιταλία, προκάλεσε τη γλώσσα να εξελιχθεί μόνη της στην Καλαβρία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια ξεχωριστή και μοναδική ποικιλία ελληνικών που είναι διαφορετική από ό, τι μιλιέται σήμερα στην Απουλία.
Ιστορία των Ελλήνων της Καλαβρίας
Ο αγώνας για την επιβίωση του Ελληνισμού μετά την αρχαιότητα συνδέεται συνήθως με την οθωμανική κατοχή στην Ανατολική Μεσόγειο και όχι με την ιταλική χερσόνησο. Λίγα βιβλία ιστορίας που διάβασα, μεγάλωσα ανέφεραν ποτέ οποιοδήποτε είδος ελληνικής ιστορίας ή παρουσίας στην Ιταλία μετά την ένδοξη εποχή της Magna Graecia. Αλλά για να σκάψουμε λίγο πιο βαθιά σημαίνει ότι πρέπει να δούμε τι συνέβη σε αυτήν την εθνογλωσσική ομάδα μετά την αρχαιότητα.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες ή σχολές σκέψης σχετικά με την προέλευση της κοινότητας Greko στην Καλαβρία. Είναι απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων που αποίκισαν τη Νότια Ιταλία; Είναι κατάλοιπα της βυζαντινής παρουσίας στη Νότια Ιταλία; Οι πρόγονοί τους προήλθαν τον 15ο-16ο αιώνα από τις ελληνικές κοινότητες του Αιγαίου που διέφυγαν από την οθωμανική εισβολή;
Οι καλύτερες απαντήσεις σε όλες αυτές τις ερωτήσεις είναι ναι, ναι και ναι. Αυτό σημαίνει ότι η ιστορία έχει δείξει μια συνεχή ελληνική παρουσία στην Καλαβρία από την αρχαιότητα. Παρόλο που στην περιοχή εμφανίστηκαν διαφορετικές αυτοκρατορίες, κυβερνήσεις και εισβολές, η ελληνική γλώσσα και ταυτότητα φαινόταν να μην έπαψε ποτέ. Μόλις τελείωσαν οι ένδοξες μέρες της Magna Graecia, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι τα ελληνικά συνέχισαν να μιλιούνται στη Νότια Ιταλία κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μόλις η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διασπάστηκε σε Ανατολική (Βυζαντινή) και Δυτική, η Καλαβρία είδε τη βυζαντινή κυριαρχία να ξεκινά τον 5ο αιώνα. Αυτό κράτησε μέχρι τον 11ο αιώνα και ενίσχυσε την ελληνική γλώσσα και ταυτότητα στην περιοχή καθώς και μια συγγένεια με τον ανατολικό χριστιανισμό.
Σήμερα, υπάρχουν περισσότερα στοιχεία για βυζαντινή κληρονομιά παρά για αρχαίο ελληνικό ή νεοελληνικό αποτύπωμα.
Αυτό που είναι ακόμα πιο συναρπαστικό είναι ότι η Καλαβρία ήταν προφανώς ένας βυζαντινός μοναστικός κόμβος. Υπήρχαν πάνω από 1.500 βυζαντινά μοναστήρια στην Καλαβρία και οι άνθρωποι σήμερα θυμούνται και λατρεύουν αυτούς τους αγίους. Παρόλο που η βυζαντινή κυριαρχία τελείωσε στην Καλαβρία τον 11ο αιώνα, η ελληνική γλώσσα συνέχισε να μιλιέται, ενώ σταδιακά μειώνεται στην περιοχή με την εξάπλωση των λατινικών και τη διαδικασία καθολικισμού.
Η σύγχρονη κοινότητα Μπόβα μπορεί να δώσει κάποια εικόνα για την ιστορία της γλώσσας στην περιοχή. Στους επόμενους αιώνες μετά τη βυζαντινή κυριαρχία, η Bova έγινε η καρδιά του ελληνικού πολιτισμού στην Καλαβρία, καθώς και η έδρα της ελληνικής εκκλησίας στην περιοχή. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η λειτουργική γλώσσα της περιοχής ήταν η ελληνική μέχρι το 1572, όταν η Bova ήταν η τελευταία στην περιοχή που πέρασε στα λατινικά.
Δεν είναι πολλά γνωστά για το τι συνέβη μεταξύ του τέλους του 16ου αιώνα και του ιταλικού Risorgimento τον 19ο αιώνα, αλλά υπάρχουν μερικές λεπτομέρειες που πρέπει να αναφερθούν. Πρώτον, λόγω των πολλαπλών εισβολών και της πειρατείας, μεγάλο μέρος του παράκτιου πληθυσμού της Καλαβρίας μετακόμισε στο ορεινό εσωτερικό.
Η απομόνωση και η γεωγραφία των κοινοτήτων Greko στην Καλαβρία λειτούργησε σίγουρα προς όφελος της διατήρησης της γλώσσας για αιώνες. Μπορούμε επίσης να συμπεράνουμε ότι οι περιστασιακές μετακινήσεις Ελλήνων στην Καλαβρία από το Αιγαίο θα μπορούσαν να είχαν πραγματοποιηθεί τον 16ο και τον 17ο αιώνα ως απάντηση στην οθωμανική εισβολή. Υπάρχουν ακόμη στοιχεία ότι ένας δήμαρχος της Μπόβα του 17ου αιώνα έγραψε ποιήματα στο Γκρέκο.
Παρόλο που η ελληνική γλώσσα είχε ήδη υποχωρήσει πολύ από την αποχώρηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη Νότια Ιταλία και την εξάπλωση του καθολικισμού με λατινική λειτουργία, η γλώσσα φάνηκε να έχει επιβιώσει αθόρυβα αρκετούς αιώνες στα βουνά της Καλαβρίας.
Οι Έλληνες της Καλαβρίας σήμερα
Μόλις το Risorgimento πραγματοποιήθηκε τελικά, η σύγχρονη ιταλική γλώσσα έφτασε τελικά στην Καλαβρία στα τέλη του 19ου αιώνα. Όπως προανέφερα, η ιταλική γλώσσα που έφτασε ήταν ουσιαστικά η διάλεκτος της Τοσκάνης που επιλέχθηκε ως εθνική γλώσσα.
Λόγω της πολυπλοκότητας του Risorgimento και του νέου πολύπλευρου ιταλικού κράτους (Βόρεια Ιταλία έναντι Νότιας Ιταλίας), σημειώθηκε ένα νέο κύμα νοοτροπιών που εισήχθη στην Καλαβρία και τις γύρω περιοχές της Νότιας Ιταλίας. Αυτό επηρέασε βαθιά την κοινότητα και τη γλώσσα του Greko.
Η ντροπή και η αμηχανία του να μιλάς Γκρέκο ξεκίνησε τον 20ό αιώνα και εντάθηκε κατά τη διάρκεια του φασιστικού κινήματος.
Εκείνο το διάστημα μίλησε πολύ για να μιλήσει Γκρέκο. Το ψευδώνυμο paddeki, που σημαίνει ηλίθιο, δόθηκε συνήθως στους ομιλητές Greko επειδή μιλούσαν τη μητρική τους γλώσσα. Η αφομοίωση στον ιταλικό πολιτισμό και η απόρριψη της γλώσσας Greko φαινόταν σαν η καλύτερη επιλογή για πολλούς ομιλητές Greko, ειδικά για τους γονείς Greko που θέλουν να δώσουν στα παιδιά τους ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον.
Για να κατανοήσω καλά την τρέχουσα κατάσταση της γλώσσας Greko στην Καλαβρία, επισκέφθηκα τα σπίτια ορισμένων τοπικών οικογενειών Greko στη Bova Marina, Condofuri Marina, Galliciano και Bova.
Με μόλις 200-300 ομιλητές Greko να έχουν απομείνει σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία αυτών είναι ηλικιωμένοι. Μπορέσαμε να καθίσουμε με τους Salvatore Siviglia (Roghudi Nuovo), Domenico Nucera Milinari (Condofuri Marina), Mimmo Nucera (Gallicianò) και Pietro Romeo (Bova).
Ακούγοντας τις ιστορίες και τις εμπειρίες από καθένα από αυτά τα άτομα μου έδωσε ένα καλό σκηνικό για το πώς ήταν η ζωή για την κοινότητα Greko στην Καλαβρία, ειδικά πριν από τη δεκαετία του 1960. Πολλοί από αυτούς ισχυρίστηκαν ότι μόνο οι παλαιότερες γενιές συνεχίζουν να μιλούν Γκρέκο σήμερα και αυτό φάνηκε να είναι αρκετά εμφανές κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μου.
Κάθισαμε με τον Salvatore Siviglia στο σημερινό του σπίτι στο Roghudi Nuovo και μας εξήγησε πώς ήταν η ζωή στη γενέτειρά του Roghudi (Σημείωση στο πλάι: Ο Salvatore, μαζί με όλους τους κατοίκους του Roghudi, αναγκάστηκαν να μετακομίσουν στο Roghudi Nuovo στο τη δεκαετία του 1980 λόγω σοβαρών πλημμυρών).
«Μέχρι τη δεκαετία του 1960, δεν υπήρχαν δρόμοι, ρεύμα ή υδραυλικά για τα περισσότερα χωριά Γκρέκο. Όταν έφτασαν τα σχολεία, τα ιταλικά ήταν η γλώσσα που διδάσκονταν και ο Γκρέκο μάθαινε στο σπίτι. Δεν υπήρχε τότε κρατική βοήθεια για τη γλώσσα Greko. Οι άνθρωποι στη Ρώμη (αναφερόμενοι στην ιταλική κυβέρνηση) δεν νοιάστηκαν για τη γλώσσα μας ».
Η ιταλική κυβέρνηση δεν έδωσε μεγάλη σημασία στη γλώσσα Γκρέκο ή δεν βοήθησε στη διατήρησή της επειδή οι ομιλητές της δεν αποτελούσαν απειλή απόσχισης ή ανεξαρτησίας όπως οι μειονότητες της Βόρειας Ιταλίας ή οι Βάσκοι και οι Καταλανοί της Ισπανίας.
Βοήθεια από την Ελλάδα
Τα τελευταία 20-30 χρόνια, έχουν γίνει προσπάθειες σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση για να επιτευχθεί η εκπαίδευση και η αναζωογόνηση στη γλώσσα και τον πολιτισμό των Greko στην Καλαβρία. Αυτή η δραστηριότητα έχει σίγουρα φέρει περισσότερη πολιτιστική ευαισθητοποίηση στους ντόπιους αλλά δυστυχώς δεν είχε θετική επίδραση στη γλώσσα.
Σε αντίθεση με τα νέα ελληνικά, η γλώσσα Greko είναι γραμμένη με λατινική γραφή. Αυτό από μόνο του δημιουργεί ένα σαφές φράγμα μεταξύ του τοπικού πληθυσμού Greko της Καλαβρίας και των εισερχόμενων εκπαιδευτικών από την Ελλάδα που έφεραν τη νεοελληνική γλώσσα χρησιμοποιώντας το ελληνικό αλφάβητο. Perhapsσως οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης και των ελληνικών οργανώσεων αποσκοπούσαν στη σύνδεση της κοινότητας Greko της Καλαβρίας με μια ποικιλία ελληνικών (νεοελληνικών) που ήταν πιο βιώσιμη στον 21ο αιώνα.
Κοιτάζοντας μέσα στην κοινότητα
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που οδήγησαν στην τρέχουσα κατάσταση της γλώσσας Greko, καθώς παραμένει σε σοβαρή παρακμή και σχεδόν εξαφάνιση.
Αν και έχουν απομείνει μόνο μερικές εκατοντάδες ομιλητές, φαίνεται ότι υπάρχουν χιλιάδες στην περιοχή που έχουν εθνική ταυτότητα Greko αλλά δεν έχουν γνώση της γλώσσας.
Παρατήρησα πόσο παθιασμένοι και σκληροπυρηνικοί ήταν κάποιοι Γκρέκο όσον αφορά την επιβίωση της πεθαμένης γλώσσας τους. Deeplyταν βαθιά συγκινητικό και ενθαρρυντικό. Ουσιαστικά, είναι φύλακες του ελληνισμού σε αυτή τη μικρή περιοχή στριμωγμένη στο δάχτυλο της ιταλικής χερσονήσου.
Κατάσταση και Στατιστική των Ελλήνων της Καλαβρίας
Παρακάτω είναι ένας κατάλογος των σημερινών πληθυσμιακών κέντρων που έχουν γρεκόφωνους κατοίκους καθώς και οικισμών που κάποτε είχαν ομιλητές Greko τα τελευταία 100 χρόνια. Λάβετε υπόψη ότι αρκετοί οικισμοί στο ορεινό εσωτερικό βίωσαν μεταβολές του πληθυσμού τις τελευταίες δεκαετίες. Προσπάθησα να δώσω λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε συμβιβασμό που αναφέρεται.
Οικισμοί Greko-μιλούν σήμερα:
Galliciano : Ο μόνος εναπομείναντος αρχικός οικισμός που μιλάει Greko στα βουνά. Οι ντόπιοι δεν έχουν αναγκαστεί να μετακινηθούν ή να επανεγκατασταθούν στην ακτή, όπως άλλοι γύρω ορεινοί οικισμοί.
Roghudi Nuovo : Ιδρύθηκε το 1980 μετά τον αρχικό οικισμό του Roghudi στο ορεινό εσωτερικό απειλήθηκε από σοβαρές πλημμύρες. Κατά συνέπεια, όλοι οι κάτοικοί του μεταφέρθηκαν στο Roghudi Nuovo, που σημαίνει New Roghudi.
Bova Marina : Η Bova Marina είναι ο παραλιακός οικισμός του αντίστοιχου ορεινού οικισμού της, Bova (μερικές φορές ονομάζεται Bova Superiore). Πολλοί από τους κατοίκους της Bova έχουν μετακομίσει στη Bova Marina τις τελευταίες δεκαετίες σε αναζήτηση καλύτερων οικονομικών ευκαιριών και έκθεσης στο εμπόριο στην ακτή.
Melito di Porto Salvo
Reggio di Calabria: Η μεγαλύτερη πόλη της Καλαβρίας, το Ρέτζιο έχει μερικές γειτονιές στις οποίες έχουν μετακινηθεί οι ελληνόφωνοι άνθρωποι εδώ και δεκαετίες.
Πρώην Οικισμοί ή Πρώην Οικισμοί Γραικόφωνων Τα τελευταία 100 Χρόνια:
Ρογκούντι : Φωλιασμένα στα βουνά Ασπρομόντε, οι κάτοικοι του Ρογκούντι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν πιο κοντά στην ακτή μετά από σοβαρές πλημμύρες στη δεκαετία του 1980. Ο νέος οικισμός θα ονομάζεται Roghudi Nuovo.
Condofuri
Amendolea
Roccaforte del Greco
Bova : Κάποτε το επίκεντρο του ελληνικού πολιτισμού και θρησκείας στην περιοχή, η Bova δεν έχει γηγενείς ομιλητές Greko σήμερα. Πολλοί από τους πρώην ελληνόφωνους κατοίκους της μετακόμισαν στον παραλιακό οικισμό της Bova Marina τα τελευταία 30-40 χρόνια για οικονομική ευκαιρία.
Σημαντική σημείωση: Greko εναντίον Griko: Μην συγχέετε τα δύο. Η παραλλαγή των ελληνικών που ομιλείται στην Καλαβρία (Greko) είναι διαφορετική από την ποικιλία των ελληνικών που ομιλούνται στην Απουλία, γνωστή ως Griko.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στη διεύθυνση www.istoria.life από έναν συγγραφέα John Kazaklis, ο οποίος έδωσε άδεια για τη δημοσίευσή του στο Greek Reporter. Αυτή είναι μια επεξεργασμένη έκδοση του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου