Τη νύχτα της 20ής προς 21η Απριλίου 1967 αποδείχθηκε με τον πιο δραματικό τρόπο τα γεγονότα που καθόρισαν την Ελλάδα των επόμενων δεκαετιών.
Πρωταγωνιστές: ο συνταγματάρχης Πυροβολικού Γεώργιος Παπαδόπουλος (τοποθετημένος τότε στο Γενικό Επιτελείο Στρατού), ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός (διοικητής του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων [ΚΕΤ], στο Γουδί), ο συνταγματάρχης Νικόλαος Μακαρέζος (των οικονομικών υπηρεσιών του στρατεύματος), ο συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς (διοικητής της ΕΣΑ) και ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ιωαννίδης (διοικητής της Σχολής Ευελπίδων). Μυημένοι και μέτοχοι του όλου εγχειρήματος ήταν ελάχιστοι ακόμα αξιωματικοί του στρατού ξηράς (κυρίως μεσαία στελέχη), τοποθετημένοι σε χώρους ζωτικής σημασίας.
Από την άλλη πλευρά, παθητικοί πρωταγωνιστές της ιστορικής εκείνης νύχτας υπήρξαν ο πρωθυπουργός και ηγέτης της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος (που θα συλληφθεί στο σπίτι του), ο 27χρονος βασιλιάς Κωνσταντίνος Β' (που θα αιφνιδιαστεί από το κίνημα και τελικά θα το «νομιμοποιήσει»), η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων (που θα εξουδετερωθεί εύκολα από τους κινηματίες) και η ηγεσία των κομμάτων της αντιπολίτευσης (που, παρά τις μέχρι τότε αντίθετες διακηρύξεις της, θα αποδειχθεί παντελώς ανέτοιμη να προβάλει έστω και στοιχειώδη αντίσταση στην εκτροπή).
Η όλη επιχείρηση των συνταγματαρχών -βασισμένη κυρίως στο επιτελικό σχέδιο «Προμηθεύς»- υπήρξε αριστοτεχνική από άποψη συνωμοτικής προετοιμασίας και εκτέλεσης. Κεντρικό της εγχείρημα ήταν η κινητοποίηση του ΚΕΤ στο Γουδί από το Σ. Παττακό και η «έξοδος» των τεθωρακισμένων στην πρωτεύουσα (γύρω στις 2 μετά τα μεσάνυχτα), όπου και κατέλαβαν στρατηγικά καίριες θέσεις. Την ίδια ώρα, άλλες μονάδες έθεταν υπό τον έλεγχο τους το Πεντάγωνο και περικύκλωναν τα ανάκτορα του Τατοΐου, όπου διέμενε τότε ο βασιλιάς. Παράλληλα, μικρές ομάδες αξιωματικών προχωρούσαν στη σύλληψη του πρωθυπουργού και των ηγετών της αντιπολίτευσης, ή καταλάμβαναν σημεία ζωτικής σημασίας για την παράλυση της κρατικής μηχανής (με σημαντικότερο ίσως τον ΟΤΕ, στην οδό Πατησίων). Ειδικά ως προς τη σύλληψη του πρωθυπουργού, αυτή πραγματοποιήθηκε μετά από διάρρηξη του διαμερίσματος του, στην οδό Ξενοκράτους 15, στο Κολωνάκι. Ο ίδιος δεν μπόρεσε να προβάλει ουσιαστική αντίσταση και μεταφέρθηκε με στρατιωτική συνοδεία στο Πεντάγωνο.
Σχετικά εύκολη υπήρξε η σύλληψη του γηραιού αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου, Γεωργίου Παπανδρέου, στο Καστρί, ενώ -αντίθετα-αρκετά περιπετειώδης αποδείχτηκε αυτή του ηγέτη της Κεντροαριστεράς Ανδρέα Παπανδρέου (στο σπίτι του, στο Ψυχικό), που επιχείρησε ανεπιτυχώς να διαφύγει από τους διώκτες του. Με ανάλογη ευκολία πραγματοποιήθηκε και η σύλληψη ή εξουδετέρωση άλλων κυβερνητικών ή -γενικότερα-πολιτικών παραγόντων, καθώς και της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων.
Μια σχετικά μικρή ομάδα μεσαίων αξιωματικών, τοποθετημένων σε θέσεις-κλειδιά του στρατεύματος, κατόρθωσε -μέσα σε λίγες ώρες- να ανατρέψει την κυβέρνηση, να εξουδετερώσει όλους τους κορυφαίους παράγοντες της πολιτικής ζωής, να θέσει υπό τον πλήρη έλεγχο της το στράτευμα και την κρατική μηχανή, και να πειθαναγκάσει τον θρόνο στην εγκαθίδρυση ανοιχτής στρατιωτικής δικτατορίας.
Ο Γ. Παπαδόπουλος, στη διάρκεια συνέντευξης του σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, στις 9 Απριλίου 1969 (φωτ.: Κ.Γ. Μεγαλοκονόμου).
Πολλά έχουν γραφτεί για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πειθαναγκάστηκε να «καλύψει» τη συνταγματική εκτροπή ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος. Πιο συγκεκριμένα, υποχρεώθηκε να δεχτεί στα διαμερίσματα του την επίσκεψη της τριανδρίας των ηγετών του πραξικοπήματος (τους Παπαδόπουλο, Παττακό και Μακαρέζο), που τον έθεσαν μπροστά στο δίλημμα της υιοθεσίας του όλου εγχειρήματος ή της ανατροπής του.
Κατά την κορυφαία αυτή στιγμή που επέδρασε καταλυτικά στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας αλλά και μοιραία για την τύχη του πολιτεύματος της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας, ο νεαρός μονάρχης εξέφρασε αρχικά την αποδοκιμασία του για τις ενέργειες των συνταγματαρχών, στη συνέχεια όμως ήλθε σε συμβιβασμό με αυτούς και τελικά δέχτηκε να «νομιμοποιήσει» τις ενέργειες του, έστω και προσωρινά, αρκούμενος στην πρωθυπουργοποίηση του προσκείμενου στο αυλικό περιβάλλον Κωνσταντίνου Κόλλια, ανώτατου δικαστικού. Η τελευταία αυτή επιλογή του Κωνσταντίνου συντελέστηκε στο Πεντάγωνο, αφού είχε προηγηθεί συνάντηση του με τον ανατραπέντα πρωθυπουργό Π. Κανελλόπουλο, ο οποίος τον είχε συμβουλεύσει να παραμείνει ανυποχώρητος στην υπεράσπιση του συνταγματικού πολιτεύματος.
Ο ίδιος ο βασιλιάς, επικαλέστηκε αργότερα, ως δικαιολογητική βάση της συναλλαγής του με τους κινηματίες, την επιθυμία του για αποτροπή αιματηρών εθνικών περιπετειών, καθώς και την ανάγκη εξοικονόμησης χρόνου, για μια ουσιώδη αντίδραση στην εκτροπή, αντίδραση που υποτίθεται ότι συνέβη με το αποτυχημένο βασιλικό κίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967.
Το όλο στρατιωτικό εγχείρημα των συνταγματαρχών συντελέστηκε στην περιοχή του Λεκανοπέδιου και η επιτυχία του απέδειξε περίτρανα, για ακόμα μια φορά, την υδροκεφαλική-αθηνοκρατική υφή της κρατικής μηχανής. Μόνη ουσιαστική αντίδραση στις ενέργειες των κινηματιών υπήρξε η απελπισμένη απόπειρα του υπουργού Εσωτερικών Γεωργίου Ράλλη να κινητοποιήσει κατά των πραξικοπηματιών τις Ένοπλες Δυνάμεις στη Βόρεια Ελλάδα, η οποία κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία.
Με την ίδια λογική «πέρασε» το πραξικόπημα στο χώρο του Βασιλικού Ναυτικού και της Βασιλικής Αεροπορίας, τα κορυφαία στελέχη των οποίων δεν είχαν συμμετάσχει στη συνωμοτική κίνηση. Αποφασιστικό ρόλο για την εξέλιξη αυτή έδωσε το συνεχώς μεταδιδόμενο από το ραδιόφωνο πλαστό «Βασιλικό Διάταγμα» περί αναστολής βασικών άρθρων του Συντάγματος κ.λπ., το οποίο εμφανιζόταν να έχει την υπογραφή του βασιλιά -πριν ακόμα αυτός συναινέσει- και της κυβέρνησης - η οποία δεν υπήρχε.
Η συνταγματική εκτροπή ολοκληρώθηκε την επόμενη μέρα, 21 Απριλίου με την ορκωμοσία της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Κόλλια, στην οποία μετείχε και η τριανδρία των κινηματιών, δηλαδή οι Γ. Παπαδόπουλος (Προεδρίας Κυβερνήσεως), Σ. Παττακός (Εσωτερικών και Δημοσίας Τάξεως) και Ν. Μακαρέζος (Συντονισμού). Αντιπρόεδρος της ίδιας κυβέρνησης ανέλαβε ο στρατηγός Γρηγόριος Σπαντιδάκης, ο οποίος από παλιότερα ήταν συμμέτοχος ποικίλων παραστρατιωτικών συνωμοτικών κινήσεων, προερχόμενων είτε από τη φιλοβασιλική πτέρυγα της λεγόμενης «Χούντας των Στρατηγών» είτε από τη συγκεκριμένη ομάδα των συνταγματαρχών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το όλο εγχείρημα της συνταγματικής εκτροπής αιφνιδίασε όχι μόνον τον πολιτικό κόσμο και την ηγεσία του στρατεύματος.
Αθήνα, 21 Ιουνίου 1967. Δύο μόλις μήνες μετά το απριλιανό πραξικόπημα, ο Ρίτσαρντ Νίξον, πρώην αντιπρόεδρος και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ, επισκέπτεται τον αρχιπραξικοπηματία υπουργό Εσωτερικών της δικτατορίας, Στ. Παττακό, στο γραφείο του (φωτ.: Αρχείο Κ. Κλεισθένη).
Το νέο καθεστώς της 21ης Απριλίου επιβλήθηκε σχετικά εύκολα και δεν σημειώθηκαν κάποιες σημαντικές αντιδράσεις.
Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, αναπτύχθηκε πλούσια ιστορική φιλολογία. Ενισχυτική των επιχειρημάτων της πλευράς αυτής, υπήρξε η παλαιότερη θητεία του Γεωργίου Παπαδόπουλου στις ΗΠΑ (ως μετεκπαιδευόμενου αξιωματικού) και η τελική στάση αποδοχής του νέου καθεστώτος, εκ μέρους της αμερικανικής κυβέρνησης του Λίντον Τζόνσον - παρά τις όποιες επιμέρους ενστάσεις της. Αντίθετα από την άποψη αυτή, που υποστηρίχτηκε κυρίως από την Αριστερά, συντηρητικότεροι αναλυτές επέμειναν στο ότι η εκτροπή εκείνη υπήρξε απλώς πρωτοβουλία κάποιων φιλόδοξων αξιωματικών, χωρίς ιδιαίτερες συνωμοτικές προεκτάσεις σε διεθνές επίπεδο. Ακόμα, διατυπώθηκε η άποψη ότι οι κινηματίες της 21ης Απριλίου «πρόλαβαν» ανάλογο εγχείρημα, το οποίο προετοίμαζε η προσκείμενη στα ανάκτορα «Χούντα των Στρατηγών».
Αθήνα, 13 Σεπτεμβρίου 1967. Η ηγεσία της 21ης Απριλίου -Γρ. Σπαντιδάκης, Γ. Ζωιτάκης, Στ. Παττακός, Γ. Παπαδόπουλος, Ν. Μακαρέζος- υποδέχεται στο αεροδρόμιο του Ελληνικού τον βασιλιά Κωνσταντίνο, κατά την επάνοδο του από τις ΗΠΑ, όπου προσπάθησε, μάταια, να επιτύχει την υποστήριξη του προέδρου Λίντον Τζόνσον για αντιπραξικόπημα (φωτ.: Κ.Γ. Μεγαλοκονόμου).
Τέλος, οι ίδιοι οι κινηματίες επικαλέστηκαν ως δικαιολογητική βάση του εγχειρήματος τους τη «σωτήρια της πατρίδας από τη φαυλοκρατία» και -κυρίως- την «αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου», ισχυρισμός όχι ιδιαίτερα πειστικός, με δεδομένη την τότε μεγάλη ιδεολογική και οργανωτική τρικυμία στους κόλπους του ΚΚΕ και της ΕΔΑ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξαν οι αναλυτές της εποχής για την όλη στάση του θρόνου, κατά τις κρίσιμες εκείνες στιγμές.
Με πληροφορίες από:
ΟΘΩΝΑΣ ΤΣΟΥΝΑΚΟΣ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ 1965-1970
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ
1999
from ανεμουριον https://ift.tt/2JILXzx
Δημοσίευση σχολίου