Καθηγητής Δρ. Παναγόπουλος Αλέξιος
Στην ελληνική δημόσια ζωή παρατηρείται συχνά μία σύγχυση ως προς τη χρήση του όρου «Ακαδημαϊκός». Ο όρος χρησιμοποιείται, πολλές φορές καταχρηστικά, για να περιγράψει κάθε Πανεπιστημιακό Καθηγητή, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η θεσμική και νομική διάκριση που υφίσταται. Στην πραγματικότητα, η έννοια «Ακαδημαϊκός» είναι ρητά κατοχυρωμένη από το ελληνικό δίκαιο και διαφοροποιείται σαφώς από τον Πανεπιστημιακό Καθηγητή, ο οποίος επίσης φέρει βαρύτητα και κύρος, αλλά σε διαφορετικό πλαίσιο.
1. Η συνταγματική κατοχύρωση της Ανώτατης Εκπαίδευσης
Το Σύνταγμα της Ελλάδος (άρθρο 16 παρ. 5 και 6) κατοχυρώνει τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση. Οι διδάσκοντες σε αυτά είναι τα μέλη Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ), τα οποία διακρίνονται σε βαθμίδες (Λέκτορας, Επίκουρος, Αναπληρωτής, Καθηγητής). Η ανώτατη βαθμίδα είναι εκείνη του Καθηγητή Πανεπιστημίου, γνωστού και ως Πανεπιστημιακού Καθηγητή.
2. Ο Νόμος 4009/2011 και η ιδιότητα του Πανεπιστημιακού Καθηγητή
Ο Ν. 4009/2011 (ΦΕΚ Α’ 195/6.9.2011), ο οποίος αποτέλεσε θεμέλιο για τη σύγχρονη οργάνωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθορίζει λεπτομερώς τη σύνθεση και τις αρμοδιότητες των μελών ΔΕΠ. Ο νόμος αυτός προβλέπει ότι οι Πανεπιστημιακοί Καθηγητές εκλέγονται μετά από συγκεκριμένες διαδικασίες, κατέχουν θέση στα ΑΕΙ και αποτελούν τον βασικό κορμό του επιστημονικού και ερευνητικού έργου των Πανεπιστημίων.
Ωστόσο, πουθενά στη νομοθεσία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν αναφέρεται ότι οι Πανεπιστημιακοί Καθηγητές φέρουν τον τίτλο του «Ακαδημαϊκού».
3. Ο ιδρυτικός νόμος της Ακαδημίας Αθηνών
Η Ακαδημία Αθηνών ιδρύθηκε με τον Ν. 4398/1929 (ΦΕΚ Α’ 308/1929) και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του ιδρυτικού της νόμου, «Η Ακαδημία Αθηνών συνίσταται εξ εκλεγομένων μελών, καλουμένων Ακαδημαϊκών».
Επομένως, ο τίτλος του Ακαδημαϊκού είναι νομικά κατοχυρωμένος και μπορεί να αποδοθεί μόνον σε όσους έχουν εκλεγεί ως μέλη της Ακαδημίας Αθηνών ή άλλων αναγνωρισμένων διεθνών Ακαδημιών.
4. Διεθνείς Ακαδημίες και η ευρωπαϊκή διάσταση
Ιδιαίτερη σημασία έχει η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών με έδρα το Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας. Η Ακαδημία αυτή αριθμεί περίπου δύο χιλιάδες μέλη από ολόκληρο τον κόσμο, εκ των οποίων περίπου πενήντα είναι βραβευμένοι με Νόμπελ. Η Ακαδημία οργανώνεται σε Τάξεις (Classes) επιστημών· μεταξύ αυτών και η Τάξη V, στην οποία εντάσσονται οι Πολιτικές Επιστήμες.
Ο γράφων, μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών, εκλεγμένος στην Τάξη V., είναι ο μοναδικός Έλληνας στον τομέα των Πολιτικών Επιστημών. Επιπλέον, έχει προταθεί για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 2025, γεγονός που αναδεικνύει το διεθνές αποτύπωμα του έργου του.
Η συμμετοχή σε τέτοιες Ακαδημίες αποδεικνύει ότι ο τίτλος «Ακαδημαϊκός» δεν είναι μια απλή πανεπιστημιακή ιδιότητα, αλλά κορυφαία διεθνής διάκριση που απονέμεται μόνο μετά από εκλογή.
5. Στατιστικά δεδομένα και διεθνής πρακτική
Στατιστικά, λιγότεροι από 1 στους 300 Πανεπιστημιακούς Καθηγητές έχουν την τιμή να εκλεγούν Ακαδημαϊκοί. Η διάκριση αυτή είναι διεθνώς εδραιωμένη:
- Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι τίτλοι Fellow of the British Academy (FBA) ή Fellow of the Royal Society (FRS) απονέμονται μετά από εκλογή.
- Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η National Academy of Sciences και η American Academy of Arts and Sciences λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο.
6. Νομικές και κοινωνικές συνέπειες της σύγχυσης
Η καταχρηστική χρήση του όρου «Ακαδημαϊκός» μπορεί να έχει τις εξής συνέπειες:
- Υπονόμευση θεσμών: Μειώνεται το κύρος της Ακαδημίας Αθηνών ή διεθνών Ακαδημιών.
- Παραπλάνηση πολιτών: Δημιουργούνται εσφαλμένες εντυπώσεις για τον ρόλο και τα προσόντα προσώπων.
- Νομική ανακρίβεια: Σε διεθνείς επαφές, η εσφαλμένη χρήση τίτλων ενδέχεται να προκαλέσει διπλωματικές ή θεσμικές παρεξηγήσεις.
7. Συμπέρασμα
Με βάση το Σύνταγμα, τον Ν. 4009/2011 και τον Ν. 4398/1929, η διάκριση είναι σαφής:
- Πανεπιστημιακός Καθηγητής = μέλος ΔΕΠ Πανεπιστημίου.
- Ακαδημαϊκός = εκλεγμένο μέλος Ακαδημίας.
Ο τίτλος του Ακαδημαϊκού δεν είναι συνώνυμος με εκείνον του Πανεπιστημιακού Καθηγητή· είναι ανώτατη επιστημονική διάκριση με διεθνή κύρος. Η Ελλάδα, ως χώρα που γέννησε την ίδια την έννοια της «Ακαδημίας» με τον Πλάτωνα, οφείλει να τιμά και να προασπίζει τη θεσμική καθαρότητα του όρου.
Δημοσίευση σχολίου