Ήταν Σάββατο, μια μέρα σαν σήμερα, 18 Αυγούστου του 1917. Πέντε η ώρα που βραδιάζει…
Ήτανε πέντε σ’ όλα τα ρολόγια, ήτανε πέντε κι έπεφτε το βράδυ.
Στη βορειοδυτική άκρη της πόλης της Θεσσαλονίκης και μέσα από τα τείχη κάποιες σπίθες, που ξέφυγαν από τη φωτιά που ‘χαν ανάψει γυναίκες για να μαγειρέψουν, κάπου στην τουρκική συνοικία του Μεβλεχανέ, σ? ένα φτωχόσπιτο της σημερινής οδού Ολυμπιάδος, έκαψαν σαν ξερόκλαδο τη μισή Θεσσαλονίκη. Οι σπίθες απλώθηκαν από την κουζίνα στην αποθήκη του σπιτιού όπου υπήρχαν άχυρα και όλα τα υπόλοιπα έγιναν γρήγορα και τραγικά.
Η πυρκαγιά κάλπασε στα ξύλινα φτωχόσπιτα και τα μακέλεψε· μέσα σε 32 ώρες έκαψε 9.500 σπίτια, απλώθηκε σε έκταση 1.000.000 τετραγωνικών μέτρων και άφησε στο δρόμο πάνω από 70.000 ανθρώπους! Από εκείνους οι 52.000 ήταν Εβραίοι, οι 11.000 Μουσουλμάνοι και οι 10.000 Χριστιανοί. Οι ανθρώπινες απώλειες της πυρκαγιάς ήταν ελάχιστες, με καταγεγραμμένους νεκρούς κάποιους γάλλους στρατιώτες.
Η φωτιά κράτησε σχεδόν τρεις ημέρες και προκάλεσε τη μεγαλύτερη καταστροφή της πόλης τα νεότερα χρόνια· κατέκαψε σχεδόν ολοκληρωτικά το μεγαλύτερο τμήμα του ιστορικού κέντρου της πόλης. Οι λόγοι για τους οποίους η φωτιά ξαπλώθηκε με μεγάλη ταχύτητα και πέρασε πολύ γρήγορα από τις ψηλότερες φτωχικές γειτονιές προς τα κάτω στις κοσμοπολίτικες περιοχές της Αγοράς και της Πλατείας Ελευθερίας ως τη θάλασσα ήταν:
1. Επικρατούσε για δύο ολόκληρους μήνες μεγάλη ανομβρία με αποτέλεσμα να το νερό να είναι λίγο και δυσεύρετο.
2. Φυσούσε ισχυρός βόρειος άνεμος, βαρδάρης, που δυνάμωσε τη φωτιά.
3. Η έλλειψη ρυμοτομίας, τα στενά δρομάκια, τα σοκάκια των οθωμανικών γειτονιών, διευκόλυναν τη μετάδοση της φωτιάς από σπίτι σε σπίτι.
4. H έλλειψη οργανωμένης πυροσβεστικής υπηρεσίας.
Βοήθησαν, αλλά…
Οι συμμαχικές δυνάμεις που έδρευαν στην πόλη (λόγω Α’ Παγκοσμίου Πολέμου), κυρίως οι Άγγλοι και Γάλλοι, έσπευσαν να βοηθήσουν στην κατάσβεση και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κατάστασης.
Ωστόσο, έκαναν σφάλματα: Για να δημιουργήσουν αντιπυρικές ζώνες, ανατίναζαν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, δημιουργώντας έτσι νέες εστίες φωτιάς. Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι βοήθησαν σημαντικά στην εκκένωση των φλεγόμενων περιοχών από τον πληθυσμό και περιέθαλψαν τους πυροπαθείς. Οι Άγγλοι, μάλιστα, οργάνωσαν γρήγορα και υποδειγματικά στρατόπεδα πυροπλήκτων.
Η εβραϊκή κοινότητα ήταν αυτή που χτυπήθηκε περισσότερο. Ολόκληρες συνοικίες όπου διέμεναν εβραϊκές οικογένειες από αιώνες, καταστράφηκαν ολοσχερώς· κάηκαν επίσης τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της κοινότητας, βιβλιοθήκες με πολύτιμο περιεχόμενο, πολλές συναγωγές, ενώ η φωτιά έπληξε εβραϊκές επιχειρήσεις και κατέστρεψε τα περισσότερα καταστήματα Εβραίων.
Στην αρχή, ο κόσμος πίστευε ότι η φωτιά θα σταματούσε στην οδό Εγνατίας, που ήταν πλατύτερη σε σχέση με τα στενά σοκάκια της Πάνω Πόλης, όμως πέρασε απέναντι και εξαπλώθηκε γρήγορα προς τη θάλασσα, καταστρέφοντας τις μεσαιωνικές σκεπαστές Αγορές, τα κομψά νεοκλασικά κτίρια της προκυμαίας, της Πλατείας Ελευθερίας και της οδού Αγ. Σοφίας. Δημόσιες υπηρεσίες, Τράπεζες, ξενοδοχεία πολυτελείας, καφέ και μπυραρίες, λέσχες και σχεδόν τα πάντα που βρέθηκαν στον δρόμο της φωτιάς έγιναν στάχτη και θρήνος.
Η πυρκαγιά δημιούργησε μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα σε μία πόλη που ήταν ήδη επιβαρυμένη από πληθυσμούς προσφύγων από τη βουλγαροκρατούμενη Θράκη και από περιοχές της ευρύτερης Μακεδονίας λόγω του πολέμου στο Μακεδονικό Μέτωπο.
Πέτρα πέτρα ξαναχτίστικε
Μία από τις πρώτες ενέργειες της Κυβέρνησης Βενιζέλου, ήταν η σύσταση επιτροπής που την αποτελούσε ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων με σκοπό τον επανασχεδιασμό και την ανοικοδόμηση του κέντρου της πόλης. Δεν θα επιτρεπόταν η ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση, αλλά μόνο στη βάση ενός νέου πολεοδομικού σχεδίου, που εκπόνησε ο υπουργός συγκοινωνιών Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Με απόφαση του Παπαναστασίου ιδρύθηκε «Διεθνής Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης». Επικεφαλής αυτής της ομάδας ήταν ο διάσημος τότε γάλλος αρχιτέκτων και πολεοδόμος Ερνέστος Εμπράρ. Το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε πλήρως και εξαιτίας της δυσκολίας εξεύρεσης επαρκών κονδυλίων, ακόμη και πιέσεων εκ μέρους μεγαλοϊδιοκτητών υπέστη πολλές μεταβολές, αλλά βελτίωσε, σε σχέση με την πρωτύτερη κατάσταση, την πόλης, δίνοντάς της σύγχρονη ρυμοτομία και όψη.
Και η Θεσσαλονίκη παραμένει η Νύμφη του Θερμαϊκού σήμερα, έφηβη, πολύβουη, ζωντανή πολιτεία με χαμόγελο και θέρμη.
إرسال تعليق